Adam Brumm, Adhi Oktaviana, Basran Burhan, Maxime Aubert
Yakın vakitte Endonezya’nın Sulawesi adasında bulunan ve hayvanları bahis edinen son derece eski bir mağara fotoğrafının tarihi özelliklerini araştırdık. Bulunan fotoğrafta, adaya mahsus küçük (40-85 kg) ve kısa bacaklı bir yaban domuzu olan Sulawesi siğil domuzunun (Sus celebensis) manzaraları tasvir edilmişti.
Günümüzden en az 45.500 yıl öncesine dayanan bu mağara resmi, hayvan dünyasının en eski tasviri ve muhtemelen en eski figüratif sanat (temsil etmek istediği şeye benzeyen bir imge) olabilir, lakin kesin bilgiler şimdi ortaya çıkarılmadı.
ENDONEZYA’DA BUZ DEVRANI SANATI
Sulawesi, varlığı birinci sefer 1950’lerde bildirilen çok sayıdaki mağara sanatı örneğine konut sahipliği yapıyor.
Yakın vakte dek, bu sanatın, on binlerce yıldır Sulawesi’de yaşayan avcı-toplayıcılardan çok, yaklaşık 4 bin yıl evvel güney Çin’den buraya gelen Neolitik devir çiftçilerinin yapıtı olduğu görüşü hakimdi. Artık bunun hakikat olmadığını biliyoruz.
2014 yılında, Güney Sulawesi kaya sanatıyla ilgili bulduğumuz birinci tarihleri bildirdik. Fotoğrafın üzerinde doğal biçimde oluşan maden birikintilerinin (kalsit) uranyum dizisi tahliline dayanarak, bir mağarada bulunan bir insan elinin şablon olarak kullanıldığı çizimin en az 40.000 yıl evvel yaratıldığını ortaya çıkardık. Bu bulgu, Avrupa’daki ünlü Buz Evresi mağara sanatı ile uyumlu görünüyor.
Daha sonra, 2019 yılında öteki bir mağarada, Sulawesi siğil domuzu ve cüce bufaloları (anoas) avlayan insan-hayvan melezi figürleri tasvir eden süper bir tablo keşfettik. Bu av sahnesi en az 43.900 yıllık ve doğaüstü varlıkların birinci tasvirlerini barındırıyor olabilir.
Son çalışmamızda, Sulawesi’deki kaya sanatının tarihini biraz daha geriye taşıyoruz.
BİLİNMEYEN VADİ
Aralık 2017’de, Endonezya’nın en büyük kentlerinden biri olan Makassar’a çok yakın bir bölgedeki dağlık toprakta bulunan izole haldeki bir vadide birinci araştırmayı gerçekleştirdik.
Büyük bir kent merkezine yakın olmasına rağmen, bu vadiye giden bir yol mevcut değil. Yaygın olarak ürettikleri palmiye şarabı (ballo) yüksek kalitesi (ve gücü) ile tanınmış olmasına karşın, buradaki mahallî Bugis çiftçilerinden oluşan küçük topluluk gözlerden uzak bir hayat sürdürüyor.
Bölge halkının aktardığına nazaran, daha evvel hiçbir batılı yaşadıkları vadiye ayak basmamıştı.
Bu zımnî vadi, bozulmamış bir etraf ve görkemli doğal hoşlukların bulunduğu bir yer. Vadinin merkezindeki küçük köyde neredeyse hiç çöp yok. Orada bulunmak vakitte geriye gitmiş üzere hissettiriyor.
Vadi, ‘Leang Tedongnge’ ismiyle bilinen kireçtaşından oluşan bir mağara barındırıyor ve içinde yerlilerin daha evvel hiç fark etmediklerini söyledikleri bir kaya resmi bulduk.
Kaya resmi, kırmızı bir mineral pigment (demirtaşı hematit yahut toprak boyası) kullanılarak çizilmiş. Bir çeşit toplumsal etkileşimde bulunan en az üç Sulawesi siğil domuzu tasvir ediliyor.
Bu sanat yapıtının günümüze ulaşan öğelerini, bugün manzaraları kullanarak kıssaları anlatma biçimimize destek teşkil eden, fakat erken mağara sanatının ender bir özelliği olan tek bir anlatı kompozisyonu yahut sahnesi olarak yorumluyoruz.
Üstteki görsel, resmi daha net hale getirmek için (DStretch programıyla) geliştirildi. Alttaki fotoğraf ise çizimin izlerini gösteriyor. Görsel: Makale muharriri Adhi Agus Oktaviana.
SANAT ÇAĞININ KİLİDİNİ AÇMAK
Kaya sanatının tarihini belirlemek birden fazla vakit ziyadesiyle güçtür. Tekrar de Leang Tedongnge’de, domuz figürlerinden birinin (domuz 1) üstünde oluşan küçük bir kalsit birikintisini (“mağara patlamış mısırı” diye de bilinir) tespit ettiğimiz için şanslıydık.
Kalsitten örnek aldık ve uranyum dizisi tarihlemesi için tahlil ettik. Şaşırtan bir formda, tarihleme çalışmaları, kalsitin oluşum vaktini 45.500 yıl öncesine götürdü; hâl böyleyken, üzerinde oluştuğu fotoğraf de en azından bu kadar eski olmalı.
WALLACEA’DA ERKEN DEVİR SANATI
Yaptığımız keşif, çeşidimiz tarafından geliştirilen birinci mağara sanatı geleneklerinin nerede ve ne vakit ortaya çıktığını anlamamız açısından Sulawesi’nin ve daha geniş olarak Endonezya bölgesinin global çaptaki kıymetini vurguluyor.
Bu sanat yapıtının bu kadar eski olması, dünyanın bu kısmında bulunabilecek öbür değerli bulgular açısından da potansiyel ipuçları sunuyor.
Sulawesi, Asya kıtası ile Avustralya-Yeni Gine’nin oluşturduğu Buz Devranı kıtasal kara kütlesi ortasında yer alan bir okyanus adaları bölgesi olan Wallacea’daki en büyük ada.
Çağdaş insanların, o vakte dek Avustralya’ya ulaşmak için günümüzden en az 65.000 yıl evvel deniz taşıtları vasıtasıyla Wallacea’dan geçtiği söyleniyor.
Buna rağmen, Wallacean Adaları yetersiz bir halde araştırılmış ve şu anda bu bölgeden kazılan en eski arkeolojik ispatlar çok daha genç.
Yapılacak daha fazla araştırmanın, Sulawesi ya da başka Wallacean adalarında en az 65.000 yıl ve muhtemelen daha öncesine uzanan çok daha eski kaya fotoğraflarını ortaya çıkaracağına inanıyoruz.
Makalenin yepyenisi The Conversation sitesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
