Suat Başar Çağlan
Neoliberal dünyanın tatlı masallarından olan kıtlık algısını hepimiz bir halde deneyim ediyoruz. Toplumsal psikoloji ile iktisadın kesişim kümesinde yer alan “kıtlık algısı”, isminden da anlaşılacağı üzere, basitçe şöyle işliyor: Bir eser yahut hizmet, piyasada, gerçekte olduğundan daha az varmış üzere gösterilerek talebin; ve münasebetiyle elde edilecek kârın artırılması hedefleniyor. Tüketiciler ise onu bulamayacakları tarafında uydurma bir telaşa düşüp ederinden fazlasını vermeye razı oluyor. Bu yapay gerçeklik, hakikat sonrası Türk futbolunu ele geçiren hastalıklardan biri.
Futboldaki kıtlık algısının ve bu algının yarattığı sonuçların farklı örnekleri var. Birincisi, bir kulübün tıpkı oyuncuyu birden fazla sefer transfer etmesi. İkincisi, menajerler aracılığıyla sunulan kısa listeler yüzünden birden fazla kulübün tıpkı birkaç oyuncu için hengameye tutuşması. Üçüncüsü ise birebir grubu iki, üç, beş sefer çalıştıran hocalar. “Yuvaya dönme” anlatısının bu kadar istek görmesinin altında ise daha derin sebepler yatıyor. Konfor alanımızdan çıkmak ve yeniyi denemek kâbus üzere geliyor; liyakatten çok ikili bağlantılara dayanan karşılıklı borçluluk duygusu ise bilinmeyenle karşılaşmamak için öbür bir mazeret veriyor.
HAYDİ GELSİN
Gökhan Gönül ve Caner Erkin Fenerbahçe-Beşiktaş-Fenerbahçe trafiğiyle yakın periyodun en göze batan isimleri oldu. Bunun yanında her yıl sistemli olarak Galatasaray’a gelip giden bir Onyekuru’muz, Beşiktaş’ta iki defa oynamış Burak Yılmaz ve Quaresma’mız var. Besleyici liglerde yetişip yahut gelişip Avrupa’nın beş büyük ligine giden ve aradığını bulamayan ya da miadını dolduran Cenk Tosun, Arda Turan, Hami Mandıralı üzere örnekler görece olağan karşılanabilir. Hollanda, Belçika, Portekiz üzere liglerde de bu türlü birçok oyuncu bulmak mümkün. Ancak bunun grubu güçlendirmek için birinci deva olarak görülmesi giderek yaygınlaşan bir hastalık haline geldi. Beşiktaş’ın santrfor eksiği mi var? Cenk geri gelsin. Fener sol bekte dert mı yaşıyor? Caner’i çağıralım. Galatasaray takımına tekrar süratli kanat oyuncusu koymayı unutmuş muyuz? Orta Onyekuru’yu.
Oyuncuların eski kulüplerine dönmesi elbette hata değil, lakin hem sıkıcı hem de öteki olumsuz yanları var. Bugünün zerzevat hallerinde fiyatı ve kârlılığı düşürme riski taşıyan fazla mal çürümeye terk edilebiliyor. Tıpkı formda, yeni ve muhtemelen yaşlı oyuncuların aşikâr gruplardaki “kadrolu” statüsü yüzünden birçok genç ve gelecek vaat eden oyuncu çürümeye terk ediliyor. Bunun sonucunda mesela Çağlar Söyüncü gelip dört büyüklerde gruba girmeye uğraşacağına çok daha akla yatkın bir yol izleyip Freiburg’a gidiyor. Biliyor ki ülkede kalsa ya gruba giremeyecek, ya zar sıkıntı forma bulacak ya da iki yanılgıdan sonra futbolcu bile olmadığı ilan edilecek. Sonuçta lig kendi yaklaşımı yüzünden kendi yetiştirdiği isimlerden yoksun kalıyor.
MENAJER TESİRİ YAHUT K.E.Ç.İ. STOCH
Transferde farklı grupların birebir oyunculara takılıp kalması da kıtlık algısı yaratıyor. Yabancı sayısının 4, 6, 8 üzere daha düşük sayılarla kısıtlandığı periyotlarda bu tesir daha da besbelliydi. Mehmet Topuz Meydan Muharebesi’ni birçoğunuz hatırlar. Kayseri’nin yıldızı ve iyi bir orta saha oyuncusu olan -ama o kadar da muazzam bir futbolcu olmayan- Topuz, spor medyasının çok sevdiği “transferi yılan kıssasına dönen” sıfatını en çok hak eden isimlerden biri olmuş, evvel Beşiktaş sonra Fenerbahçe forması giydiği fotoğraflar basına sızdırılmış, sonuçta 9 milyon euro bonservisle Fenerbahçe’ye yar olmuştu. Lakin maalesef bu kapışmalar geçmişte kalmadı.
Kulüplerle hatır gönül alakası içindeki menajerler bazen piyasayı kızıştırmak bazen de hiçbir mümkün fırsatı kaçırmamak için üç beş yabancının ismini tıpkı anda hem basına hem toplumsal medyaya hem de kulüplerin var mı yok mu bilemediğimiz “transfer komitelerine” sunmayı âdet edindiler. Bir orta Miroslav Stoch dünyanın gelmiş geçmiş en iyi futbolcusu oldu, sonra Jeremain Lens üç günde Garrincha’ya dönüştü, geçen dönem başında ise Eran Zahavi’nin kalitesi Dennis Bergkamp ile kıyaslandı. Birden fazla vakit en fazla vasat sayılabilecek oyuncular menajer, kulüp yöneticisi ve basın işbirliğiyle “bulunmaz Hint kumaşı” mertebesine yükseltildi. Bunların kimileri nitekim de ülkeye geldi ve ne oldukları görüldü; kimileri ise gerçekleşmemiş düzmece hayaller olarak kaldı.
KARŞINIZDA YENİ-ESKİ-YENİ-ESKİ-YENİ HOCAMIZ…
Öte yandan “yuvaya dönme” ve “vuslat” anlatıları oyuncularla bitmiyor. Fatih Terim (4 kere Galatasaray, 3 sefer Ulusal Takım), Şenol Güneş (4 defa Trabzonspor, 2 defa Ulusal Takım), Mustafa Denizli (3 sefer Galatasaray), Ersun Yanal (3 kere Trabzonspor, 2 sefer Fenerbahçe), Hikmet Karaman (3 sefer Ankaragücü, 3 defa Rizespor) ve Yılmaz Vural (kusura bakmayın sayamıyorum) yinelenmiş tayinler listesinin başında yer alıyor. Bu isimler kimi vakit ustalıkları ve hem kulübün hem de ligin kısa yollarını iyi bilmeleri, kimi vakit topluluk içindeki güçleri, kimi vakit taraftar baskısı, kimi vakit düşük maliyetli olmaları sebebiyle yine vazifeye çağrılıp duruyor.
Üstteki isimlerden kimileri oynadığı gruba hoca yahut yönetici olarak dönen isimler. Tarih boyunca pek çok kulübün simge isimleri efsane statülerini farklı kademelerde misyon ve sorumluluk alarak kazandı ve bunda şaşılacak yahut itiraz edilecek bir durum yok. Öte yandan artık teknik yöneticilik, sportif yöneticilik yahut spor yöneticiliği üzere alanlar çok daha özelleşti ve bambaşka bir uzmanlık gerektiriyor. Baba Hakkı’nın Beşiktaş’ta futbolcu, teknik yönetici ve lider olduğu günler amatör bir bölümün hatıralarıydı ve anı olarak çok hoşlar. Fakat bugün tüm bu vazifeler için çok farklı yetkinliklere gereksinim var. Örneğin on ay öncesine kadar Fenerbahçe’de forma giyen futbolcu Emre Belözoğlu, bir üstinsan misali bu mühlet zarfında evvel sportif yöneticiliği hatmetti, artık de teknik yöneticiliğe başlıyor. Emre Belözoğlu sahiden de mükemmel bir teknik yöneticiye dönüşebilir, fakat bu ihtimal Fenerbahçe’nin onu misyona getirmekle makul olmayan ölçütlere dayalı bir kumar oynadığı gerçeğini değiştirmiyor. Hasebiyle bu örneklerde kabahati tercih edilen şahısta değil, onu tercih eden kulüpte aramak gerekiyor.
Kıtlık algısı hem vazgeçilmezlik efsanesini hem de kişi kültünü besliyor. Bir kulübe hizmet veren ve belirli bir düzeye ulaşan figürler gerek benzerlerine her gün rastlanmadığı gerekse şahsî bağlarıyla tertibin içine kök saldıkları için hayaletleri kulüp binasının etrafında dolaşmayı sürdürüyor. Böylece örneğin Fatih Terim Galatasaray’ın başında değilse ve mevcut hocanın gönderilmesi düşünüyorsa, topluluğun içindeki “Old Guard” anında Terim’in ismini ön plana çıkarıyor. Ya da Fenerbahçe’nin geçtiğimiz günlerde Erol Bulut örneğinde yaşadığı üzere, geçmişten kalan hiyerarşi bugünün misyon dağılımına gölge düşürüyor.
Kimi küçük adımlar süreksiz de olsa tahlil getirebilir. Örneğin teknik yönetici dolanımı konusunda Serie A örneği izlenerek, bir teknik yöneticinin bir dönemde tıpkı ligde birden fazla ekip çalıştırması yasaklanabilir. Bu kural birinci bakışta hocaların aleyhine görünüyor, lakin vakit içinde istikrar ve prestij getirecektir. Birebir dönem içinde bir kadrodan ayrılmış hocalar “boşta” olmayacağından, idareler teknik yöneticileri “kolay sarf malzemesi” olarak gören anlayıştan mecburen uzaklaşmak zorunda kalacaktır. Bu sayede hocaların üzerindeki kovulma baskısı azalabilir. İllaki yeni teknik yönetici getirilecekse, o dönem kadro çalıştırmamış birinin bulunması gerekir; böylelikle biz de ligin içinde daima dolanım halindeki 25 hocadansa yeni yüzlerle müşerref olabiliriz.
‘BAŞKANIM ONU AL!’
Son olarak işin bir de taraftar boyutu var. Bugün internet irtibatlı bir akıllı telefonunuzun olması, tuttuğunuz grubun yöneticilerine hareket davetinde bulunmaya yetiyor. Bir şey yapmazsa koltuğunu kaybedeceği vehmine kapılan yönetici panik içinde harekete geçtiğinden ne çok fazla vakti ne de çok fazla seçeneği oluyor. Sonuçta kulüpte oyunculuğuyla yahut hocalığıyla kabul görmüş birini “yuvaya çağırmak” çok daha risksiz görünüyor. Transfer savaşları da misal bir kozu içinde taşıyor. Lens’in bonservisini Fenerbahçe değil Beşiktaş alınca siyah-beyazlı taraftar kendini büyük bir zafer kazanmış addediyor. İdare de çok daha yararlı olabilecek, daha az maliyetli ancak pek tanınmayan bir oyuncuyu getirmekle uğraşmaktansa, ekip faydasını art plana atıp popülizm pastasından tatlı bir ısırık alıyor.
Bütün bu yaşananlar ve yasaklamaya varan tahlil teklifleri, aslında daha derin bir dönüşümün gerektiğini gösteriyor. Konfor alanımızdan çıkmak, yeni oyuncularla ve hocalarla tanışmak, eskinin yüklerini atmak, yeri doldurulamaz görünenlerle vedalaşmak yahut lakin aşikâr vasıflar kazandıktan sonra tekrar buluşmak o kadar da makûs olmayabilir. Türkiye liginin düzeyi düşünülünce Balkanlardan Afrika’ya, Latin Amerika’nın başaltı ülkelerinden kendi altyapılarımıza kadar binlerce seçeneğimiz var. Türk futbolunun ivme kazanmasının önündeki mahzur birden fazla vakit yetersizlikler değil, gereksiz tartıları atamamak oldu. Kişi kültlerini bir yana bırakıp akıllı atılımlara odaklanmak ve bilinmeyenle karşılaşmak heyecan verici bir başlangıç olabilir.
Gazete Duvar
